کبد عضو مهم بدن است که وظیفه سم زادیی، تصفیه خون، تولید صفرا، تنظیم قند خون و… را برعهده دارد. متاسفانه مصرف برخی از داروها باعث بیماری کبد می شوند که در این مقاله به بررسی برخی از این داروها می‌پردازیم.
داروهایی باعث بیماری کبد می شوند
- استامینوفن (تیلنول)
مصرف بیش از حد استامینوفن می تواند به کبد آسیب برساند. احتمال آسیب و همچنین شدت آسیب به دوز مصرفی استامینوفن بستگی دارد. هر چه دوز مصرفی بالاتر باشد، احتمال آسیب بیشتر و احتمال اینکه آسیب شدیدتر باشد نیز بیشتر می شود.
آسیب کبدی ناشی از مصرف بیش از حد استامینوفن یک موضوع جدی است زیرا آسیب می‌تواند شدید باشد و منجر به نارسایی کبد و مرگ شود. در واقع، مصرف بیش از حد استامینوفن علت اصلی نارسایی حاد است.
برای بزرگسالان سالم متوسط، حداکثر دوز توصیه شده استامینوفن در طول یک دوره ۲۴ ساعته ۴ گرم (۴۰۰۰ میلی گرم) است. (هر قرص با قدرت فوق العاده حاوی ۵۰۰ میلی گرم است، در حالی که هر قرص استامینوفن معمولی حاوی ۳۲۵ میلی گرم است.)
در بین کودکان، دوز استامینوفن بر اساس وزن و سن هر کودک تعیین می شود که به صراحت در داخل بسته بندی ذکر شده است. اگر این دستورالعمل ها برای بزرگسالان و کودکان رعایت شود، استامینوفن بی خطر است و اساساً هیچ خطری برای آسیب کبدی ندارد.
همانطور که در زیر توضیح داده شد، زیرا الکل کبد را مستعد آسیب ناشی از دوزهای پایین‌تر استامینوفن می‌کند.. یک دوز ۷ تا ۱۰ گرمی (۷۰۰۰ میلی گرم تا ۱۰۰۰۰ میلی گرم) استامینوفن (۱۴ تا ۲۰ قرص فوق قوی)، دو برابر دوز توصیه شده، می تواند باعث آسیب کبدی در بزرگسالان سالم شود. در میان کودکان، یک دوز ۱۴۰ میلی گرم بر کیلوگرم (وزن بدن) استامینوفن می تواند منجر به آسیب کبدی شود. با این وجود، گزارش شده است که ۳ تا ۴ گرم (۳۰۰۰ میلی گرم تا ۴۰۰۰ میلی گرم) در یک دوز واحد یا ۴ تا ۶ گرم (۴۰۰۰ میلی گرم تا ۶۰۰۰ میلی گرم) طی ۲۴ ساعت باعث آسیب شدید کبدی می شود. برخی از افراد، گاهی اوقات حتی منجر به مرگ می شود.
به نظر می رسد که افراد خاصی، به عنوان مثال، کسانی که به طور منظم الکل مصرف می کنند، بیش از دیگران مستعد ابتلا به آسیب کبدی ناشی از استامینوفن هستند. سایر عواملی که خطر آسیب ناشی از استامینوفن را در فرد افزایش می‌دهند عبارتند از: ناشتا بودن، سوءتغذیه و تجویز همزمان برخی از داروهای دیگر مانند فنی توئین (دیلانتین)، فنوباربیتال، کاربامازپین [(تگرتول) (داروهای ضد تشنج)] یا ایزونیازید [و داروی ضد سل)
- استاتین ها
استاتین ها پرمصرف ترین داروها برای کاهش کلسترول بد (LDL) به منظور جلوگیری از حملات قلبی و سکته مغزی هستند. اکثر پزشکان معتقدند که استاتین ها برای استفاده طولانی مدت بی خطر هستند و آسیب های مهم کبدی نادر است. با این وجود، استاتین ها می توانند به کبد آسیب برسانند.
شایع ترین مشکل مرتبط با کبد که توسط استاتین ها ایجاد می شود، افزایش خفیف سطح آنزیم های کبدی خون بدون علائم است. این ناهنجاری ها معمولاً با قطع مصرف استاتین یا کاهش دوز بهبود می یابند یا کاملاً برطرف می شوند. هیچ آسیب دائمی کبدی وجود ندارد.
بیماران چاق شانس بیشتری برای ابتلا به دیابت، بیماری کبد چرب غیر الکلی و افزایش سطح کلسترول خون دارند. بیماران مبتلا به کبد چرب اغلب هیچ علامتی ندارند و آزمایشات غیرطبیعی با انجام آزمایش خون معمولی کشف می شوند.
مطالعات اخیر نشان داده‌اند که استاتین‌ها می‌توانند به طور ایمن برای درمان کلسترول خون بالا در بیمارانی که قبلاً کبد چرب و آزمایش‌های خون کبد غیرطبیعی خفیف دارند هنگام شروع استاتین استفاده شوند. در این بیماران، پزشکان ممکن است استفاده از استاتین ها را با دوزهای پایین تر انتخاب کنند و سطح آنزیم های کبدی را به طور منظم در طول درمان کنترل کنند.
با این وجود، سمیت کبدی خاص که قادر به ایجاد آسیب شدید کبدی (از جمله نارسایی کبدی منجر به پیوند کبد) با استاتین ها گزارش شده است. فراوانی بیماری شدید کبدی ناشی از ساتن ها احتمالاً در محدوده ۱-۲ در هر میلیون کاربر است. به عنوان یک اقدام احتیاطی، اطلاعات برچسب‌گذاری FDA توصیه می‌کند که آزمایش خون آنزیم‌های کبدی باید قبل و ۱۲ هفته پس از شروع درمان با استاتین یا افزایش دوز، و پس از آن به صورت دوره‌ای (مثلاً هر شش ماه) انجام شود.
- اسید نیکوتینیک (نیاسین)
نیاسین مانند استاتین ها برای درمان افزایش سطح کلسترول خون و همچنین افزایش سطح تری گلیسیرید استفاده می شود. همچنین مشابه استاتین ها، نیاسین می تواند به کبد آسیب برساند. این دارو می تواند باعث افزایش خفیف گذرا در سطح آنزیم های AST و ALT خون، زردی و در موارد نادر نارسایی کبدی شود.
سمیت کبد با نیاسین وابسته به دوز است. دوز سمی معمولاً بیش از ۲ گرم در روز است. بیماران مبتلا به بیماری های کبدی و کسانی که به طور منظم الکل مصرف می کنند در معرض خطر بیشتری برای ایجاد سمیت نیاسین هستند.
- آمیودارون (کوردارون)
آمیودارون (Cordarone) یک داروی مهم است که برای درمان ریتم های نامنظم قلب مانند فیبریلاسیون دهلیزی و تاکی کاردی بطنی استفاده می شود. آمیودارون می‌تواند باعث آسیب کبدی شود، از ناهنجاری‌های خفیف و برگشت‌پذیر آنزیم خون کبد، تا نارسایی حاد کبد و سیروز غیرقابل برگشت.
اختلالات خفیف آزمایش خون کبد شایع است و معمولاً هفته ها تا ماه ها پس از قطع دارو برطرف می شود. آسیب جدی کبدی در کمتر از یک درصد بیماران رخ می دهد. آمیودارون با سایر داروها متفاوت است زیرا مقدار قابل توجهی از آمیودارون در کبد ذخیره می شود.
داروی ذخیره شده قادر به ایجاد کبد چرب، هپاتیت و مهمتر از آن این است که می تواند تا مدت ها پس از قطع دارو به کبد آسیب برساند. آسیب جدی کبد می تواند منجر به نارسایی حاد کبد، سیروز و نیاز به پیوند کبد شود.
- متوترکسات (روماترکس، ترکسال)
متوترکسات (روماترکس، ترکسال) برای درمان طولانی مدت بیماران مبتلا به پسوریازیس شدید، آرتریت روماتوئید، آرتریت پسوریاتیک و برخی از بیماران مبتلا به بیماری کرون استفاده شده است. مشخص شده است که متوترکسات به صورت وابسته به دوز عامل سیروز کبدی است.
بیماران مبتلا به بیماری های کبدی از قبل، بیماران چاق و کسانی که به طور منظم الکل مصرف می کنند، به ویژه در معرض خطر ابتلا به سیروز ناشی از متوترکسات هستند.
در سال‌های اخیر، پزشکان با استفاده از دوزهای پایین متوترکسات (۵ میلی‌گرم تا ۱۵ میلی‌گرم) یک بار در هفته و با نظارت دقیق بر آزمایش‌های خون کبد در طول درمان، آسیب کبدی متوترکسات را به طور قابل‌توجهی کاهش داده‌اند. برخی از پزشکان نیز پس از ۲ سال (یا پس از دوز تجمعی ۴ گرم متوترکسات) بیوپسی کبد را روی بیماران بدون علائم کبدی انجام می دهند تا سیروز کبدی اولیه را بررسی کنند.
- آنتی بیوتیک ها
ایزونیازید برای دهه‌ها برای درمان سل نهفته (بیمارانی که آزمایش‌های پوستی مثبت برای سل دارند، بدون علائم یا نشانه‌های سل فعال) استفاده می‌شود. اکثر بیماران مبتلا به بیماری کبدی ناشی از ایزونیازید فقط افزایش خفیف و قابل برگشت در سطوح خونی AST و ALT بدون علائم دارن.
خطر ابتلا به هپاتیت ایزونیازید در بیماران مسن‌تر از بیماران جوان‌تر شایع‌تر است. خطر بیماری جدی کبد در بزرگسالان جوان سالم نیم درصد و در بیماران بالای ۵۰ سال به بیش از سه درصد می رسد. حداقل ۱۰ درصد از بیمارانی که به هپاتیت مبتلا می شوند به نارسایی کبد مبتلا می شوند و نیاز به پیوند کبد دارند.
خطر مسمومیت کبدی ایزونیازید با مصرف منظم الکل مزمن، و با مصرف همزمان سایر داروها مانند تیلنول و ریفامپین (ریفادین، ریماکتان) افزایش می یابد.
علائم اولیه هپاتیت ایزونیازید عبارتند از: خستگی، کم اشتهایی، تهوع و استفراغ. سپس ممکن است زردی ایجاد شود. اکثر بیماران مبتلا به هپاتیت ایزونیازید پس از قطع دارو به طور کامل و سریع بهبود می یابند. بیماری شدید کبدی و نارسایی کبد بیشتر در بیمارانی رخ می دهد که پس از شروع هپاتیت به مصرف ایزونیازید ادامه می دهند. بنابراین، مهم ترین درمان برای سمیت کبدی ایزونیازید، تشخیص زودهنگام هپاتیت و قطع مصرف ایزونیازید قبل از آسیب جدی به کبد است.
- نیتروفورانتوئین
نیتروفورانتوئین یک داروی ضد باکتری است که برای درمان عفونت های دستگاه ادراری ناشی از بسیاری از باکتری های گرم منفی و برخی گرم مثبت استفاده می شود. سه شکل از نیتروفورانتوئین موجود است: شکل میکرو کریستالی (فورادانتین)، شکل ماکرو کریستالی (ماکرودانتین)، و فرم ماکرو کریستالی با رهش پایدار که دو بار در روز استفاده می شود.
نیتروفورانتوئین می تواند باعث بیماری حاد و مزمن کبدی شود. در بیشتر موارد، نیتروفورانتوئین باعث افزایش خفیف و برگشت پذیر در سطح خون آنزیم های کبدی بدون علامت می شود. در موارد نادر، نیتروفورانتوئین می تواند باعث هپاتیت شود.
علائم هپاتیت نیتروفورانتوئین عبارتند از:
- خستگی
- تب
- دردهای عضلانی و مفاصل
- اشتهای ضعیف
- حالت تهوع
- کاهش وزن
- استفراغ
- زردی
- گاهی اوقات خارش
برخی از بیماران مبتلا به هپاتیت همچنین دارای بثورات پوستی، بزرگ شدن غدد لنفاوی و پنومونی ناشی از نیتروفورانتوئین (با علائم سرفه و تنگی نفس) هستند. آزمایش خون معمولاً افزایش آنزیم های کبدی و بیلی روبین را نشان می دهد.
بهبودی هپاتیت و سایر علائم پوستی، مفصلی و ریوی معمولاً پس از قطع دارو سریع است. بیماری های جدی کبدی مانند نارسایی حاد کبد و هپاتیت مزمن همراه با سیروز بیشتر در بیمارانی رخ می دهد که با وجود ابتلا به هپاتیت دارو را ادامه می دهند.
- آگمنتین
آگمنتین ترکیبی از آموکسی سیلین و اسید کلاوولانیک است. آموکسی سیلین یک آنتی بیوتیک مرتبط با پنی سیلین و آمپی سیلین است. این دارو در برابر بسیاری از باکتری ها موثر است. افزودن اسید کلاوولانیک به آموکسی سیلین در داروی Augmentin باعث افزایش اثربخشی آموکسی سیلین در برابر بسیاری از باکتری های دیگر می شود که معمولاً وجود دارند.
گزارش شده که مصرف Augmentin باعث ایجاد کلستاز با یا بدون هپاتیت می شود. کلستاز ناشی از Augmentin غیر معمول است اما در صدها مورد آسیب حاد کبدی آشکار بالینی دخیل است. علائم کلستاز (یرقان، تهوع، خارش) معمولاً ۶-۱ هفته پس از شروع مصرف آگمنتین رخ می دهد، اما شروع بیماری کبد می تواند هفته ها پس از قطع مصرف آگمنتین رخ دهد. اکثر بیماران طی چند هفته تا چند ماه پس از قطع دارو به طور کامل بهبود می یابند، اما موارد نادری از نارسایی کبد، سیروز و پیوند کبد گزارش شده است.
گزارش شده است که سایر آنتی بیوتیک ها باعث بیماری کبدی می شوند. برخی از نمونه ها عبارتند از مینوسیکلین (آنتی بیوتیک مربوط به تتراسایکلین) و کوتریموکسازول (ترکیبی از سولفامتوکسازول و تری متوپریم).
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)
داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی معمولاً برای التهاب استخوان و مفصل مانند آرتریت، تاندونیت و بورسیت تجویز می‌شوند. نمونه هایی از NSAID ها عبارتند از آسپرین، ایندومتاسین (ایندوسین)، ایبوپروفن (موترین)، ناپروکسن (ناپروسین)، پیروکسیکام (فلدن) و نابومتون (رلافن).
NSAID ها زمانی که به درستی و طبق تجویز پزشک استفاده شوند، ایمن هستند. با این حال، بیماران مبتلا به سیروز و بیماری پیشرفته کبدی باید از NSAID ها اجتناب کنند زیرا می توانند عملکرد کبد را بدتر کنند (و همچنین باعث نارسایی کلیه شوند).
بیماری جدی کبد (مانند هپاتیت) ناشی از NSAID ها به ندرت رخ می دهد (تقریباً در یک نفر از هر ۱۰ بیمار از هر ۱۰۰۰۰۰ نفری که از نسخه استفاده می کنند). دیکلوفناک نمونه ای از NSAID است که گزارش شده است که باعث ایجاد هپاتیت می شود، تقریباً در یک تا پنج نفر از هر ۱۰۰۰۰۰ مصرف کننده دارو. هپاتیت معمولاً پس از قطع دارو به طور کامل برطرف می شود. نارسایی حاد کبد و بیماری مزمن کبدی مانند سیروز به ندرت گزارش شده است.
- تاکرین (Cognex)
تاکرین یک داروی خوراکی است که برای درمان بیماری آلزایمر استفاده می شود. گزارش شده است که تاکرین باعث افزایش غیر طبیعی آنزیم های کبدی خون می شود. ابتلا به هپاتیت و بیماری جدی کبد در اثر مصرف داروی تاکرین نادر است. تست های غیر طبیعی معمولاً پس از قطع تاکرین طبیعی می شوند.
- دی سولفیرام (آنتابوس)
دی سولفیرام (آنتابوس) دارویی است که گاهی برای درمان اعتیاد به الکل تجویز می شود و ایجاد حالت تهوع، استفراغ و سایر واکنش‌های فیزیکی ناخوشایند در هنگام مصرف الکل را کاهش می‌دهد. گزارش شده است که دی سولفیرام باعث هپاتیت حاد می شود. در موارد نادر، هپاتیت ناشی از دی سولفیرام می تواند منجر به نارسایی حاد کبد و پیوند کبد شود.
- ویتامین ها و گیاهان دارویی
مصرف بیش از حد ویتامین A که سال ها مصرف شود، می تواند به کبد آسیب برساند. بیماری کبدی ناشی از ویتامین A شامل افزایش خفیف و برگشت پذیر آنزیم های کبدی خون، هپاتیت، هپاتیت مزمن همراه با سیروز و نارسایی کبدی است.
علائم سمیت ویتامین A ممکن است شامل درد استخوان و عضله، تغییر رنگ نارنجی پوست، خستگی و سردرد باشد. در موارد پیشرفته، بیماران دچار بزرگ شدن کبد و طحال، یرقان و آسیت (جمع شدن غیر طبیعی مایع در شکم) می شوند.
بیمارانی که به شدت الکل مصرف می کنند و سایر بیماری های کبدی از قبل وجود داشته اند در معرض افزایش خطر آسیب کبدی ناشی از ویتامین A هستند. بهبود تدریجی بیماری کبد معمولاً پس از قطع ویتامین A رخ می دهد، اما آسیب و نارسایی پیشرونده کبد ممکن است در اثر سمیت شدید ویتامین A همراه با سیروز رخ دهد.
- آسیت
آسیت، تجمع مایع در حفره شکم معمولاً به دلیل سیروز کبدی ایجاد می شود. برخی از علل دیگر آسیت عبارتند از فشار خون پورتال، نارسایی احتقانی قلب، لخته شدن خون و پانکراتیت. شایع ترین علائم شامل افزایش اندازه و دور شکم، نفخ شکم و درد شکم است. درمان بستگی به علت آسیت دارد.
- تست بیلی روبین
بیلی روبین یک محصول زائد از تجزیه طبیعی گلبول های قرمز در کبد است. سطوح طبیعی بیلی روبین از آزمایشی به آزمایش دیگر متفاوت است و از حدود ۰٫۲ تا ۱٫۲ میلی گرم در دسی لیتر متغیر است. سطح بالای بیلی روبین را می توان با آزمایش خون بیلی روبین تشخیص داد. علل افزایش سطح بیلی روبین در خون می تواند ناشی از عفونت ها، هپاتیت ویروسی، کم خونی، بیماری های ژنتیکی و مشکلات کبدی باشد. علائم افزایش سطح بیلی روبین به علت آن بستگی دارد. با این حال، زردی یک علامت شایع است. درمان افزایش سطح بیلی روبین به علت آن بستگی دارد.
- سیروز کبد
سیروز کبدی به بیماری اطلاق می‌شود که در آن سلول‌های طبیعی کبد با بافت اسکار ناشی از الکل و هپاتیت B و C ویروسی جایگزین می‌شوند. این بیماری منجر به اختلال در توانایی کبد در کنترل سموم و جریان خون می‌شود و باعث خونریزی داخلی، نارسایی کلیه، گیجی ذهنی، کما، تجمع مایعات بدن و عفونت های مکرر می‌شود.
علائم شامل زرد شدن پوست (یرقان)، خارش و خستگی است. پیش آگهی برای برخی از افراد مبتلا به سیروز کبدی خوب است و بقا می تواند تا ۱۲ سال باشد. با این حال امید به زندگی برای افراد مبتلا به سیروز شدید با عوارض عمده حدود ۶ ماه تا ۲ سال است.
سخن آخر
بیماری کبد می تواند به دلایل مختلفی از جمله عفونت (هپاتیت)، بیماری های مختلف مانند سنگ کیسه صفرا، کلسترول یا تری گلیسیرید بالا، انسداد جریان خون به کبد و سموم (داروها و مواد شیمیایی) ایجاد شود.
علائم بیماری کبد به علت آن بستگی دارد و ممکن است شامل تهوع، استفراغ، درد سمت راست بالای شکم و زردی باشد. درمان بیماری های کبد بستگی به علت بیماری دارد. یکی از علل بیماری های کبد مصرف داروها است که مهمترین روش درمان آن، قطع داروی مضر است.
شما می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره با ما در ارتباط باشید.