طحال بزرگ شده یا اسپلنومگالی

طحال یکی از عضوهای مهم بدن است که در ربع فوقانی سمت چپ شکم و در زیر قفسه سینه قرار دارد. این اندام، نقش مهمی در فیلتر کردن خون دارد و این کار را از طریق از بین بردن سلول ها و بقایای قدیمی یا آسیب دیده انجام می دهد. همچنین به بدن در مبارزه با عفونت ها کمک می کند. بعلاوه گلبول های سفید و پلاکت ها را ذخیره می کند.

بیماری های مختلفی ممکن است فعالیت صحیح طحال را تحت تاثیر قرار دارد که یکی از آنها اسپلنومگالی یا طحال بزرگ شده است. طول طحال پس از بزرگ شدن غیر عادی، بزرگتر از ۱۲ سانتی متر و وزن آن بیش از ۴۰۰ گرم می شود. اسپلنومگالی معمولاً در نتیجه علل ثانویه به جای بیماری های اولیه طحال رخ می دهد و به عنوان یک بیماری نادر در نظر گرفته می شود، اما ممکن است هر فردی را مبتلا کند.

طحال چیست؟

طحال عضوی از بدن است که در قسمت فوقانی سمت چپ شکم و در سمت چپ معده قرار دارد. اندازه و شکل طحال بین افراد مختلف، متفاوت است، اما معمولا به شکل مشت، به رنگ بنفش و طولی به اندازه حدود ۱۰ سانتی‌متر دارد. با توجه به اینکه طحال، توسط قفسه سینه محافظت می شود، انسان آن را به راحتی احساس نمی کند مگر اینکه به طور غیر طبیعی بزرگ شده باشد.

طحال نقش های حمایتی متعددی را در بدن ایفا می کند و به عنوان یک فیلتر برای خون، بخشی از سیستم ایمنی بدن را تشکیل می دهد. گلبول های قرمز قدیمی در طحال بازیافت می شوند و پلاکت ها و گلبول های سفید خون در آن ذخیره می شوند. همچنین این اندام به مبارزه با انواع خاصی از باکتری ها که باعث ذات الریه و مننژیت می شوند، کمک می کند.

پس به طور کلی طحال وظایف مهمی دارد:

• با میکروب های مهاجم در خون مبارزه می کند (طحال حاوی گلبول های سفید ضد عفونت است).
• سطح گلبول های خون (گلبول های سفید، گلبول های قرمز و پلاکت ها) را کنترل می کند.
• خون را فیلتر می کند و گلبول های قرمز قدیمی یا آسیب دیده را از بین می برد.

مشکلات طحال

مشابه دیگر اندام های بدن، ممکن است برخی مشکلات برای طحال نیز به وجود آید در اینصورت طحال به درستی کار نخواهد کرد و اگر طحال به درستی کار نکند، ممکن است شروع به حذف سلول های خونی سالم کندکه می تواند منجر به موارد زیر شود:

• کم خونی ناشی از کاهش تعداد گلبول های قرمز
• افزایش خطر عفونت ناشی از کاهش تعداد گلبول های سفید خون
• خونریزی یا کبودی، ناشی از کاهش تعداد پلاکت ها

چه چیزی باعث بزرگ شدن طحال می شود؟

اسپلنومگالی یا طحال بزرگ شده ممکن است ناشی از طیف وسیعی از اختلالات باشد. عفونت ها، سرطان های خاص و فشار خون پروتال بیشترین اختلالاتی هستند که بر روی بزرگ شدن طحال تاثیر می گذارند. علاوه بر این موارد؛ چند بیماری دیگر نیز ممکن است منجر به اسپلنومگالی شوند.

• عفونت های مرتبط با طحال شامل عفونت های ویروسی مانند مونونوکلئوز عفونی
• عفونت های انگلی مانند مالاریا و لیشمانیا
• عفونت های باکتریایی، مانند اندوکاردیت باکتریایی

هنگامی که بدن در حال مبارزه با این عفونت‌ها است، طحال سخت کار می‌کند تا آنتی‌بادی‌ علیه عامل عفونی تولید کند. نتیجه این سخت کار کردن، افزایش تعداد سلول‌های طحال و در نهایت باعث بزرگ شدن طحال خواهد شد.

بعلاوه اسپلنومگالی می تواند در نتیجه برخی از سرطان های خون مانند سرطان خون و لنفوم نیز ایجاد شود. در این بیماری ها، سلول های سرطانی می توانند به طحال نفوذ کرده و منجر به بزرگ شدن آن شوند. علاوه بر این، اسپلنومگالی می تواند ناشی از فشار خون پورتال باشد که به افزایش فشار خون در ورید پورتال اشاره دارد.

بیماری های کبدی مانند سیروز یا زخم های کبدی می توانند باعث انسداد جریان خون از طریق کبد شوند، برگشت خون در ورید باب و افزایش فشار یا فشار خون پورتال می شوند. در نتیجه، طحال با خون آغشته شده و طحال بیش از اندازه بزرگ می شود.

چند بیماری کمتر شایع نیز می توانند منجر به اسپلنومگالی شوند.

به عنوان مثال، کم خونی های همولیتیک زمانی رخ می دهد که گلبول های قرمز معیوب به سرعت در طحال از بین می روند و باعث می شود طحال سخت تر از حد معمول کار کند و بزرگ شود.

بیماری سلول داسی که در آن گلبول های قرمز خون به دلیل معیوب بودن هموگلوبین، شکل هلال یا داسی شکل می گیرند نیز ممکن است باعث اسپلنومگالی شوند. در شکل داسی شکل، گلبول‌های قرمز خون  به هم چسبیده و مویرگ‌های طحال را مسدود می کنند و از جریان خون از طحال جلوگیری کرده و باعث بزرگ شدن آن می شوند.

علاوه بر این، بیماری‌های التهابی مزمن مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک و آرتریت روماتوئید نیز می‌توانند باعث اسپلنومگالی شوند. در حالی که مکانیسم آن مشخص نیست، افزایش تقاضا برای گلبول‌های سفید می‌تواند باعث شود طحال بیش از حد کار کند، که به نوبه خود ممکن است باعث بزرگ شدن شود.

دیگر شرایط نادری که منجر باعش بزرگ شدن طحال می‌شوند، عبارتند از بیماری‌های متابولیک مانند بیماری گوچر و بیماری نیمن پیک. در بیماری گوچر، سطوح پایین یک آنزیم خاص باعث تجمع مواد چرب در اندام ها و بافت های مختلف از جمله مغز استخوان، کبد و طحال می شود. این تجمع می تواند باعث بزرگ شدن طحال شود. به طور مشابه، افراد مبتلا به بیماری نیمن پیک به دلیل کمبود آنزیم دیگری نمی توانند چربی به نام اسفنگومیلین را تجزیه کنند و در نتیجه چربی در سلول هایی تجمع می یابد که می توانند در اندام های مختلف از جمله طحال انباشته شوند.

علائم اسپلنومگالی

نشانه های بیماری اسپلنومگالی یا طحال بزرگ شده نادر است و اکثر افراد از ابتلا به آن اطلاعی ندارد و در زمان معاینه به بیماری پی می برند. اما در هر حال برخی از مهمترین علائم ابتلا به این بیماری عبارتند از:

• ناتوانی در خوردن غذای زیاد در یک وعده
• احساس ناراحتی گوارشی پس از خوردن غذا
• احساس ناراحتی یا درد در ناحیه شکم که تا شانه سمت چپ گسترش پیدا کند.
• احساس درد در اطراف طحال یعنی در سمت چپ بدن و بالای شکم
• کاهش سطح انرژی بدن و احساس خستگی شدید
• احساس درد هنگام تنفس عمیق
• کم خونی
• زرد شدن پوست بدن بویژه صورت
• ابتلا به عفونت‌های مکرر به ویژه در مجاری ادراری، اندام های تنفسی، گوش و یا عفونت‌های سینوسی

آیا بزرگ شدن طحال یک بیماری جدی است؟

اسپلنومگالی یک بیماری جدی است و توصیه می شود در صورت مشکوک شدن به بزرگ شدن طحال، فورا به پزشک مراجعه کنید. طحال بزرگ شده می تواند به راحتی در اثر ضربه پاره شود و در برخی موارد می تواند خود به خود پاره شود. پارگی طحال می تواند منجر به از دست دادن خون شود که زندگی فرد را تهدید کنند. در این موارد ممکن است برداشتن طحال لازم باشد.

علاوه بر این، بزرگ شدن طحال می تواند باعث از بین رفتن سلول های خونی در گردش خون مانند گلبول های سفید، گلبول های قرمز و پلاکت ها شود. تعداد کم گلبول های سفید خون می تواند منجر به افزایش حساسیت به عفونت شود. به طور مشابه، کاهش تعداد گلبول های قرمز ممکن است منجر به کم خونی شود و کاهش تعداد پلاکت ها ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهد.