سرطان معده حدود 6 درصد از سرطان‌ها را در سراسر جهان تشکیل می‌دهد و پنجمین بیماری بدخیم و سومین علت مرگ ناشی از سرطان است. بسیاری از عواملی که خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش می دهند، شناخته شده اند اما اغلب دقیقاً مشخص نیست که چگونه این عوامل ممکن است بر نحوه تبدیل سلول های معده به سلول های سرطانی تأثیر بگذارند.
سرطان معده یک فرآیند چند مرحله ای و چند عاملی است و نتیجه آن تعامل پیچیده بین ژنتیک و عوامل محیطی است. با کاهش شیوع هلیکوباکتر پیلوری و عادات غذایی بهتر، میزان بروز مطلق به دلیل افزایش سن جمعیت جهان همچنان در حال افزایش است.
عوامل خطرناکی که فرد را مستعد ابتلا به سرطان معده می کند عبارتند از:
- عفونت هلیکوباکتر پیلوری
- استعمال دخانیات
- عادات غذایی مصرف زیاد نمک نگهداری شده، غذاهای دودی، گوشت قرمز و فرآوری شده، مصرف کم میوه و سبزیجات تازه
- ویروس پشتیبار بار (EBV)
- اصلاحات جامعه میکروبی با استفاده طولانی مدت از مهارکننده‌های پمپ پروتون
- بیماری زخم معده
- استامپ معده پس از برداشتن جزئی معده
- پولیپ معده
گاستریت آتروفیک و متاپلازی روده
سرطان معده یک فرآیند چند مرحله ای است که در بیشتر موارد شامل پیشرفت از مخاط طبیعی از طریق گاستریت مزمن (التهاب مزمن مخاط معده)، آتروفی مخاطی (از دست دادن غدد معده) و متاپلازی روده (جایگزینی اپیتلیوم معده با اپیتلیوم روده)، دیسپلازی (نئوپلازی داخل اپیتلیال) و کارسینوم است.
این توالی از رویدادها ممکن است چندین سال طول بکشد که به عنوان آبشار Correa از سرطان‌زایی چند مرحله‌ای معده نام‌گذاری شده است. طبق این مدل، التهاب طولانی‌مدت عامل بیماری‌زایی اولیه است که منجر به ایجاد سرطان معده می‌شود.
در میان عوامل محیطی منجر به سرطان معده، عفونت هلیکوباکتر پیلوری با تقریباً 90 درصد موارد جدید سرطان‌های معده غیرکاردیایی مرتبط است. با این حال، تنها بخش کوچکی از افراد دارای عفونت هلیکو باکتر به سرطان معده مبتلا می‌شود، که نشان می‌دهد عوامل دیگری در فرآیند سرطان‌زایی شرکت می‌کنند، از جمله حساسیت ژنتیکی، رژیم غذایی، سیگار کشیدن، و احتمالاً گونه‌های دیگر باکتری.
پیشنهاد مطالعه کلینیک تخصصی نوین فارابی: همه چیز درمورد بیماری آشالاری یا اختلال مری
تغییرات پیش سرطانی در معده
بسیاری از تغییراتی که سرطانی تلقی می شوند می توانند در پوشش داخلی معده رخ دهند.
- در گاستریت آتروفیک، سلول‌های غده‌ای طبیعی در معده کمتر هستند یا اصلاً وجود ندارد.
- همچنین درجاتی از التهاب وجود دارد گاستریت آتروفیک اغلب توسط عفونت هلیکوباکتر پیلوری ایجاد می شود.
- بعلاوه می تواند ناشی از یک واکنش خود ایمنی باشد که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول های معده حمله می کند. برخی از افراد مبتلا به این بیماری دچار کم خونی خطرناک یا سایر مشکلات معده از جمله سرطان می شوند.
- یکی دیگر از تغییرات پیش سرطانی احتمالی متاپلازی روده است. در این شرایط، سلول‌هایی که به طور معمول در معده قرار دارند با سلول‌هایی که شبیه سلول‌هایی هستند که معمولاً روده‌ها را می‌پوشانند، جایگزین می‌شوند. افراد مبتلا به این بیماری به گاستریت آتروفیک مزمن نیز مبتلا هستند. این ممکن است به عفونت هلیکوباکتر پیلوری نیز مربوط باشد.
- هم گاستریت آتروفیک و هم متاپلازی روده سلول های غده ای بسیار کمی دارند، سلول هایی که به طور معمول موادی ترشح می کنند که به محافظت از معده کمک می کند.
- آسیب به DNA در این سلول ها گاهی می تواند منجر به دیسپلازی شود. در دیسپلازی سلول ها بزرگ می شوند و بسیار غیر طبیعی به نظر می رسند (مانند سلول های سرطانی). در برخی موارد، دیسپلازی می تواند به سرطان معده تبدیل شود.
- تحقیقات اخیر، اطلاعاتی را در مورد چگونگی ایجاد انواع خاصی از سرطان معده ارائه می دهد. به عنوان مثال، باکتری هلیکوباکتر پیلوری، به ویژه انواع فرعی خاص، می تواند مواد موجود در غذاهای خاص را به مواد شیمیایی تبدیل کند که باعث تغییرات در DNA سلول های پوشش معده می شود.
- از طرفی برخی از غذاهایی که خطر ابتلا به سرطان معده را کاهش می‌دهند، مثل میوه‌ها و سبزیجات، حاوی آنتی‌اکسیدان‌هایی (مانند ویتامین‌هایی A و C) هستند که می‌توانند مانع از آسیب رساندن به DNA سلولی شوند.
- سرطان مانند سایر سرطان ها در اثر تغییرات DNA در سلول ها ایجاد می شود. DNA ماده شیمیایی است که ژن های انسان را می سازد و نحوه عملکرد سلول های بدن را کنترل می کند. ما انسان ها مانند والدین خود هستیم زیرا آنها DNA ما را تامین می کنند.
- برخی از ژن ها زمان رشد، تقسیم سلولی جدید و مرگ سلولی را کنترل می کنند. ژن هایی که به طور معمول به رشد، تقسیم و بقای سلول ها کمک می کنند، می توانند به انکوژن تبدیل شوند.
- ژن هایی که به کنترل تقسیم سلولی، تصحیح خطاهای DNA یا مرگ سلول ها در زمان مناسب کمک می کنند، ژن های سرکوبگر تومور نامیده می شوند.
- سرطان می تواند ناشی از تغییرات DNA باشد که انکوژن ها را برای ژن های سرکوبگر تومور روشن یا خاموش می کند.
- جهش های ژنی که باعث سرطان معده می شوند اغلب پس از تولد رخ می دهند. برخی از این جهش های اکتسابی ناشی از عوامل خطر مانند عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا سیگار کشیدن هستند. اما سایر جهش‌های ژنتیکی ممکن است رویدادهای تصادفی باشند که گاهی در داخل سلول‌ها اتفاق می‌افتند و هیچ دلیل خارجی ندارند.
آیا می توان از سرطان معده پیشگیری کرد؟
هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از سرطان معده وجود ندارد، اما کارهایی وجود دارد که می توانید انجام دهید که می تواند خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهد. منظور از پیشگیری از سرطان معده، انجام اقداماتی است که برای کاهش خطر ابتلا به سرطان انجام می شود.
پیشگیری از سرطان باعث می شود تا تعداد موارد جدید سرطان در یک گروه یا یک جمعیت کاهش پیدا کند. امیدواریم این امر باعث کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان شود. دوری کردن از عوامل و فاکتورهایی که خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش می دهد و در نظر گرفتن عوامل محافظتی می تواند در پیشگیری از این سرطان موثر باشد.
اگرچه نمی توان از بروز سرطان معده پیشگیری کرد، اما باز هم با رعایت نکاتی که در ادامه به آنها اشاره می کنیم، می توانیم تا حدودی از احتمال ابتلا به سرطان معده کم کنیم.
عوامل تغذیه و سبک زندگی نقش عمده ای در پیشگیری و مدیریت سرطان از جمله سرطان معده دارند. چند نکته کلیدی در مورد تاثیر تغذیه بر پیشگیری از سرطان معده وجود دارد که شاید تکراری به نظر برسند، مانند اثرات محافظتی خوردن مقدار زیادی سبزیجات و میوه ها و اثرات مضر احتمالی خوردن بیش از حد گوشت قرمز و گوشت های فرآوری شده. در ادامه به موارد مختلفی که می تواند بر پیشگیری از سرطان معده اثرگذار باشند، می پردازیم.
پیشنهاد مطالعه کلینیک تخصصی نوین فارابی: طحال بزرگ شده یا اسپلنومگالی
- مصرف نمک و غذاهای شور
مصرف زیاد نمک با افزایش خطر ابتلا به سرطان معده مرتبط است و با افزایش خطر التهاب در معده (گاستریت آتروفیک) که ممکن است منجر به تغییرات پیش سرطانی در سلول‌های پوشش معده (متاپلازی روده) شود، مرتبط است.
اگرچه نمک طعم غذا را بهتر می کند و حتما لازم نیست مصرف آن را به طور کامل حذف کنید اما در نظر داشته باشید که نمک کمتری به غذا اضافه کنید و طعم آن را با ادویه های ضد التهابی مانند پودر کاری، جعفری و … افزایش دهید. پودر سیر، پودر لیمو، لیموترش، سرکه و ریشه زنجبیل می توانند جایگزین خوبی برای مصرف زیاد نمک باشند.
- مصرف سیر
سیر حاوی ترکیبات آلی گوگردی است که ممکن است به کند کردن یا جلوگیری از پیشرفت سرطان و اصلاح خطر سرطان کمک کند.
- الکل، قهوه و چای سبز
مصرف متوسط یا زیاد الکل با افزایش قابل توجه خطر ابتلا به سرطان معده مرتبط است که ممکن است تا حدی به دلیل اثرات موضعی سمی خود الکل به طور مستقیم بر روی سلول های پوشش معده باشد.
وقتی صحبت از قهوه و چای سبز می شود. تحقیقات نتایج غیرقطعی نشان داده است، هیچ توصیه ای برای کاهش مصرف قهوه یا افزایش مصرف چای سبز وجود ندارد. با این حال، چای سبز دارای یک آنتی اکسیدان قوی و مفید است که از آسیب سلولی محافظت می کند.
- سبزیجات، میوه ها
نوع غذایی که می خورید می تواند پیامدهای ماندگاری برای سلامتی داشته باشد. سعی کنید بیشتر مرکبات تازه و سبزیجات خام را در رژیم غذایی خود بگنجانید. همچنین سعی کنید از مصرف بیش از حد ماهی، گوشت و سبزیجات ترشی که با نمک نگهداری می شوند خودداری کنید.
برخی از مطالعات، ارتباط معنی داری را بین مصرف زیاد سبزیجات و میوه و پیشگیری از سرطان معده نشان داده اند. یک مطالعه نشان داد که افزایش 10 گرم فیبر غذایی در روز با 44 درصد کاهش خطر ابتلا به سرطان معده مرتبط است.
- مصرف مرکبات
به نظر می رسد که میوه های مرکبات به دلیل محتوای فلاونوئید بالایی که دارند، اثر محافظتی در برابر سرطان معده دارند، بنابراین مصرف بیشتر مرکبات از جمله پرتقال، نارنگی، لیمو، لیموترش و گریپ فروت را در در برنامه غذایی روزانه خود قرار دهید.
البته اگر گریپ فروت همراه با برخی داروها مصرف شود می تواند مضر باشد، بنابراین برای مصرف گریپ فروت بهتر است با پزشک یا داروساز مشورت کنید. در مقابل، لیمو یک میوه همه کاره و ساده است که می توانید با خیال راحت آن را مصرف کنید. می توانید لیمو را به غذاهای مختلفی مانند ماهی، هوموس و سس های سالاد اضافه کنید یا حتی آن را در آب یا چای فشار دهید تا علاوه بر خواص از طعم آن لذت ببرید.
- گوشت قرمز
مصرف زیاد گوشت قرمز و انواع گوشت های فرآوری شده مانند گوشت دودی و یا ذغالی شده با افزایش خطر سرطان معده مرتبط است. گوشت های فرآوری شده معمولا حاوی نیتریت هایی هستند که ممکن است ترکیبات سرطان زا در بدن ایجاد کنند.
بنابراین لازم است تا مصرف گوشت قرمز، به خصوص گوشت های فرآوری شده حاوی نیتریت را در برنامه غذایی خود کاهش دهیم و جایگزین های مناسبی برای آن در نظر بگیریم. خوشبختانه منابع پروتئینی سالمی مانند تخم مرغ، مرغ، ماهی، غذاهای دریایی و حبوبات مانند نخود و هوموس را می توان جایگزین گوشت قرمز و گوشت های فرآوری شده کرد.
- مکمل ویتامین ها و مواد معدنی
ویتامین‌های A، C، E و سلنیوم، همگی آنتی‌اکسیدان‌هایی هستند که در پیشگیری و درمان سرطان معده مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. مکمل ویتامین A با دوز کم از ویتامین ( 1.5 میلی گرم در روز)، ویتامین C (100 میلی گرم در روز) و ویتامین E (10 میلی گرم در روز) با کاهش خطر ابتلا به سرطان معده مرتبط است.
نتایج آزمایشات و تحقیقات انجام شده نشان می دهد که مصرف مکمل ویتامین‌های C، E و سلنیوم کاهش قابل توجهی در مرگ و میر ناشی از سرطان معده دارند بنابراین مصرف طولانی‌مدت مکمل ممکن است برای افرادی که در معرض افزایش خطر ابتلا به معده هستند مفید باشد.
- حفظ وزن مناسب
حفظ وزن بدن متناسب با جنسیت و قد می تواند به کاهش خطر ابتلا به سرطان معده کمک کند. فعالیت بدنی منظم و رژیم غذایی که به سلامت کلی فرد کمک می کند نیز ممکن است سلامت روانی و عاطفی او را بهبود بخشد.
- خودداری از مصرف الکل و تنباکو
خودداری از مصرف الکل و محصولات تولید شده از تنباکو مانند سیگار و قلیان نیز می تواند خطر ابتلا به سرطان معده را کاهش دهد.
- مصرف آسپرین
تحقیقات نشان می دهد که آسپرین یا ایبوپروفن ممکن است شانس ابتلا به سرطان معده و سایر بیماری ها را کاهش دهد.
دستورالعمل های غربالگری سرطان معده
از آنجایی که سرطان معده ممکن است سال‌ها طول بکشد و ممکن است علائم فیزیکی ایجاد نکند، بسیاری از مردم تا زمانی که سرطان به سایر قسمت‌های بدنشان سرایت نکرده است، متوجه نمی‌شوند که به آن مبتلا هستند. غربالگری‌های سرطان معده مهم هستند زیرا می‌توانند به تشخیص بیماری در مراحل اولیه کمک کنند.
در صورتی که فکر می کنید در معرض خطر ابتلا به سرطان معده هستید، فوراً با پزشک متخصص مشورت کنید. پزشک به شما توصیه می کند که کدام اقدامات پیشگیرانه پزشکی بر اساس وضعیت خاص شما مناسب است. در حال حاضر هیچ آزمایش غربالگری استاندارد یا معمولی برای سرطان معده وجود ندارد اما با مشورت با پزشک می توانید تحت مراقبت های پزشکی قرار بگیرید. همیشه تشخیص زود هنگام سرطان کمک زیادی به درمان آن می کند.