مقدمه
دیورتیکول‌ها (Diverticula) به برآمدگی‌ها یا کیسه‌های کوچک دیواره دستگاه گوارش گفته می‌شود که بیشتر در کولون (روده بزرگ) ایجاد می‌شوند. وجود دیورتیکول‌ها به‌تنهایی بیماری محسوب نمی‌شود و اصطلاح دیورتیکولوز (Diverticulosis) برای این حالت به‌کار می‌رود. زمانی که این کیسه‌ها دچار التهاب یا عفونت شوند، بیماری به نام دیورتیکولیت (Diverticulitis) رخ می‌دهد که می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند.
اپیدمیولوژی
- دیورتیکولوز بیشتر در کشورهای صنعتی و در افرادی با رژیم غذایی کم‌فیبر مشاهده می‌شود.
- شیوع بیماری با افزایش سن بالا می‌رود؛ بیش از ۵۰٪ افراد بالای ۶۰ سال درجاتی از دیورتیکولوز دارند.
- در جمعیت‌های آسیایی اغلب در سمت راست کولون و در جوامع غربی بیشتر در سمت چپ کولون مشاهده می‌شود.
پاتوفیزیولوژی
- علت دقیق تشکیل دیورتیکول ناشناخته است اما عواملی همچون فشار داخل روده، ضعف دیواره کولون و رژیم کم‌فیبر نقش دارند.
- افزایش فشار داخل کولون موجب بیرون‌زدگی مخاط و زیرمخاط از بین فیبرهای عضلانی دیواره می‌شود و دیورتیکول را ایجاد می‌کند.
تظاهرات بالینی
۱. دیورتیکولوز
- اغلب بدون علامت است.
- در برخی موارد با علائمی مانند نفخ، تغییر در اجابت مزاج یا درد مبهم شکمی همراه است.
۲. دیورتیکولیت
- درد شکمی، معمولاً در سمت چپ و پایین شکم
- تب، تهوع و بی‌اشتهایی
- تغییر در اجابت مزاج (یبوست یا اسهال)
- در موارد شدید: آبسه، سوراخ‌شدگی روده، فیستول یا خونریزی
عوارض
- خونریزی گوارشی تحتانی
- انسداد روده
- پرفوراسیون (سوراخ شدن دیواره روده)
- سپسیس در موارد پیشرفته
تشخیص
- سی‌تی اسکن شکم با کنتراست: روش استاندارد طلایی برای تشخیص دیورتیکولیت.
- کولونوسکوپی: پس از بهبود مرحله حاد برای بررسی روده و رد سایر بیماری‌ها.
- آزمایش خون: افزایش WBC و CRP در التهاب.
درمان
دیورتیکولوز بدون علامت
- رژیم پر فیبر (میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل)
- مصرف مایعات کافی
- فعالیت بدنی منظم
دیورتیکولیت خفیف
- درمان دارویی با آنتی‌بیوتیک خوراکی
- رژیم غذایی نرم یا مایعات
- استراحت نسبی
دیورتیکولیت شدید یا عارضه‌دار
- بستری در بیمارستان
- آنتی‌بیوتیک وریدی
- در موارد آبسه یا پرفوراسیون: جراحی (رزکسیون بخشی از کولون)
پیشگیری
- افزایش مصرف فیبر غذایی
- حفظ وزن مناسب و فعالیت بدنی منظم
- اجتناب از یبوست مزمن
- بررسی منظم کولون در افراد پرخطر
نتیجه‌گیری
دیورتیکول به‌خودی خود غالباً بی‌علامت است اما می‌تواند منجر به بیماری جدی و خطرناک دیورتیکولیت شود. تشخیص به‌موقع و مدیریت مناسب نقش کلیدی در کاهش عوارض دارد. اصلاح سبک زندگی به‌ویژه مصرف فیبر کافی و فعالیت بدنی می‌تواند در پیشگیری و کنترل این بیماری مؤثر باشد.